Τον Ιούλιο του 1054, ένα κοσμοϊστορικό γεγονός επρόκειτο να συνταράξει την ενότητα της Χριστιανικής Εκκλησίας στην ευρωπαϊκή κοινωνία των Μέσων Χρόνων: το Σχίσμα των Εκκλησιών, δηλαδή η διαίρεση και διάσπαση της Χριστιανικής Εκκλησίας μεταξύ της Δυτικής και της Ανατολικής, όταν επικεφαλής τους ήταν οι Πάπας της Ρώμης Λέων Θ΄ και Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως Μιχαήλ Κηρουλάριος, ύστερα από τους αμοιβαίους αναθεματισμούς που εξαπέλυσαν. Αν και μοιάζει να προέκυψε ξαφνικά, στην πραγματικότητα επισημοποίησε μια ήδη προϋπάρχουσα κατάσταση καθώς με το πέρασμα των χρόνων ο ανατολικός και ο δυτικός Χριστιανισμός – συνακόλουθα και οι δύο κοινωνίες / οι δύο κόσμοι – διαμόρφωσαν διαφορετικές παραδόσεις, αν και εξελίχθηκαν παράλληλα, καθώς το χάσμα μεταξύ τους διευρυνόταν σε επίπεδο δογματικό, λειτουργικό και διοικητικό.
Ωστόσο, το ίδιο έτος – και μάλιστα τον ίδιο μήνα, τον Ιούλιο – συνέβη ένα άλλο, συμπαντικό αυτή τη φορά, γεγονός, έτη φωτός μακριά από τη Γη. Ένα κοντινό αστέρι, του οποίου είχαν εξαντληθεί τα καύσιμα, εξερράγη σε μια εκθαμβωτική έκρηξη υπερκαινοφανούς αστέρα (supernova). Αν και βρισκόταν σε απόσταση 6.500 ετών φωτός, η έκρηξη ήταν καθαρά ορατή στον ουρανό πάνω από τη Γη για 23 ημέρες και αρκετές εκατοντάδες νύχτες μετά, ενώ ήταν ορατός τη νύχτα για περίπου δυο χρόνια, ξεπερνώντας την Αφροδίτη σε λαμπρότητα, μέχρι που χάθηκε από τον νυχτερινό ουρανό την άνοιξη του 1056.
Το Νεφέλωμα Μ1 (εικόνα από το διαστημικό τηλεσκόπιο Hubble) (φωτ. wikidedia).
Η έκρηξη του υπερκαινοφανούς SN 1054 ήταν ένα από τα πιο θεαματικά αστρονομικά γεγονότα όλων των εποχών. Η έκρηξή του σχημάτισε τελικά αυτό που σήμερα είναι γνωστό ως M1 - Νεφέλωμα του Καρκίνου (M1—the Crab Nebula), στις 4 Ιουλίου 1054, κοντά στο άστρο ζ Ταύρου. Το 1054, τη χρονιά που συνέβη, ήταν ένα εξαιρετικά γρήγορο αστέρι στον ουρανό και ένας από τους μόλις οκτώ καταγεγραμμένους υπερκαινοφανείς στην ιστορία του Γαλαξία. Ωστόσο, παρατηρήθηκε μόνο από το ήμισυ του τότε εγγράμματου κόσμου. Κυρίως ήταν καταγεγραμμένο στην Ανατολή, ειδικά στα Χρονικά της Κίνας, ενώ το SN 1054 απουσίαζε σχεδόν εξ ολοκλήρου από τα αρχεία της Δύσης - εκτός, ενδεχομένως, από μια λεπτή ένδειξη σε κάποιο πιο απίθανο σημείο: σε μερικά βυζαντινά νομίσματα.
Αυτή είναι η νέα θεωρία σύμφωνα με μια πολυεθνική ομάδα ερευνητών, η οποία δημοσιεύτηκε στο Περιοδικό Επιστήμης και Θεολογίας. Διαπίστωσαν ότι μια ειδική έκδοση ενός νομίσματος που κόπηκε από τον Βυζαντινό Αυτοκράτορα Κωνσταντίνο Θ΄ Μονομάχο εμφανίζει δύο αστέρες γύρω από την κεφαλή του αυτοκράτορα - αντιπροσωπεύοντας ενδεχομένως έναν υπαινιγμό για την ύπαρξη του SN 1054, παρότι δεν υπάρχει η οποιαδήποτε γραπτή αναφορά για την ύπαρξη του υπερκαινοφανούς αλλού στον χριστιανικό κόσμο.
Οι μελετητές στην Ιαπωνία, την Κίνα και τον ισλαμικό κόσμο δεν είχαν κανένα πρόβλημα να παρατηρήσουν το νέο φωτεινό αστέρι στον ουρανό. Γιατί λοιπόν δεν το έκαναν οι χριστιανοί; Υπάρχει μια συνεχιζόμενη συζήτηση στην ιστορία της κοινότητας αστρονομίας γύρω από αυτό το ερώτημα εδώ και δεκαετίες, χωρίς οριστική απάντηση. Ωστόσο, η γενική συναίνεση είναι ότι οι χριστιανοί μελετητές φοβούνταν ότι η επισήμανση μιας αλλαγής σε αυτό που, εκείνη την εποχή, θεωρούνταν οι τέλειοι και απαραβίαστοι ουρανοί θα προκαλούσε πάρα πολύ θόρυβο μέσα στην εκκλησία. Το θεολογικό δόγμα κυριαρχούσε στον χριστιανικό κόσμο εκείνη την εποχή και η αμφισβήτηση οποιουδήποτε μέρους αυτού του δόγματος θα μπορούσε να οδηγήσει σε αφορισμό ή ακόμη και θάνατο. Θα έπρεπε να είναι ένας γενναίος μελετητής για να διακινδυνεύσει μια τέτοια μοίρα χωρίς απτή ανταμοιβή. Αν σε αυτά συνυπολογιστεί και το ήδη βεβαρημένο κλίμα από το Σχίσμα, τότε ίσως εξηγείται η σιωπή από τους αστρονόμους της εποχής, Έλληνες και Λατίνους. Το 1054 ήταν ένα έτος αφορισμών, θέτοντας ένα πλαίσιο απαγόρευσης έναντι οποιασδήποτε αμφισβήτησης του μέχρι τότε κοσμοειδώλου.
Νομίσματα που κόπηκαν κατά τη διάρκεια της βασιλείας του Αυτοκράτορα Κωνσταντίνου Θ΄ Μονομάχου (φωτ. Filipovi & al).
Γεγονός που καθιστά ακόμη πιο ενδιαφέρον το γεγονός είναι ότι ένας νομισματοκόπος, ή ίσως ένας από τους κατά τα άλλα περιθωριακούς μελετητές, μπορεί να είχε το θάρρος να το κάνει. Οι ερευνητές βρήκαν μια ειδική έκδοση ενός νομίσματος, γνωστού ως το νόμισμα Κωνσταντίνος Θ΄ Μονομάχος Σειρά IV, το οποίο έχει δύο αστέρια σε σύγκριση με το ένα αστέρι που παρατηρείται στις άλλες τρεις κατηγορίες νομισμάτων που κόπηκαν κατά τη διάρκεια της βασιλείας του Βυζαντινού μονάρχη.
Η Σειρά IV πιστεύεται ότι κόπηκε μεταξύ του καλοκαιριού του 1054 και της άνοιξης του 1055 και έχει δύο αξιοσημείωτα αστέρια εκατέρωθεν της κεφαλής του αυτοκράτορα. Ένα αστέρι πιστεύεται ότι αντιπροσωπεύει την Αφροδίτη (Αυγερινό/Αποσπερίτη), ενώ η ίδια η κεφαλή του αυτοκράτορα πιστεύεται ότι αντιπροσωπεύει τον ήλιο. Το άλλο αστέρι, όμως, θα μπορούσε δυνητικά να αντιπροσωπεύει τον «αστέρα επισκέπτη» (όπως τον ονόμασαν οι Κινέζοι παρατηρητές) του υπερκαινοφανούς SN 1054.
Ορισμένες από τις αναλυτικές τεχνικές που χρησιμοποιήθηκαν στα νομίσματα περιελάμβαναν ακριβείς διαστάσεις (φωτ. Filipovic et al.).
Επιπλέον, το μέγεθος των αστέρων διαφέρει ελαφρώς μεταξύ των 36 νομισμάτων αυτής της σειράς που οι ερευνητές μπόρεσαν να βρουν σε μουσεία σε όλο τον κόσμο. Οι ερευνητές υποθέτουν επίσης ότι το μεταβαλλόμενο μέγεθος του αστέρα στα νομίσματα αυτά θα μπορούσε να αντικατοπτρίζει τη σταδιακή εξασθένιση του υπερκαινοφανούς στον ουρανό κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου (ο οποίος σταμάτησε να είναι ορατός στις 6 Απριλίου 1056).
Αν ισχύουν τα παραπάνω, η παραστάσεις σε αυτά τα νομίσματα θα ήταν ίσως ένας λεπτός αλλά αποτελεσματικός υπαινιγμός για το εντυπωσιακό αστρονομικό γεγονός που συνέβαινε εκείνη την εποχή. Αλλά, όπως συμβαίνει συχνά στην αρχαία ιστορία, είναι δύσκολο να διαχωριστεί το γεγονός από την μυθοπλασία. Οι ίδιοι οι συγγραφείς επισημαίνουν ότι δεν γνωρίζουν πόσα νομίσματα Σειράς IV κόπηκαν, ούτε τις ακριβείς ημερομηνίες τους και δεν έχουν καμία απτή απόδειξη ότι το δεύτερο αστέρι αντιπροσωπεύει ένα αστρονομικό γεγονός. Όμως, πολλοί θα ήθελαν να πιστεύουν ότι, όποιος έκοψε τα νομίσματα πήρε αυτό που θα μπορούσε να θεωρηθεί ως τεράστιο ρίσκο εκείνη την εποχή. Η ιστορία είναι ενδιαφέρουσα, αν και δεν είναι παρά μια εύλογη υπόθεση. Μια άλλη εξήγηση είναι ότι οι δύο αστέρες αναπαριστούν το Σχίσμα του 1054, αν φυσικά οι βυζαντινοί θα ήταν δυνατόν ποτέ να απεικονίσουν ως «αστέρα» τη μισητή γι’ αυτούς παπική εκκλησία!
Πηγή: Journal of Science and Theology | Andy Tomaswick, https://phys.org | Brandon Specktor, www.livescience.com
Θα μπορούσε, σε αυτό το νόμισμα, ο ένας από τους δύο αστέρες κοντά στην κεφαλή του Αυτοκράτορα Κωνσταντίνου Θ΄ Μονομάχου να εικονίζει έναν «απαγορευμένο» υπερκαινοφανή που φώτιζε τον ουρανό πάνω από το Βυζάντιο για περισσότερο από ένα χρόνο; (φωτ.: cngcoins.com/ Filipovic et al.).