Αρχαία Μεσσήνη

ΠΕΤΡΟΣ Γ. ΘΕΜΕΛΗΣ * – Με την παρούσα καλαίσθητη έκδοση του Εκδοτικού Οίκου Καπόν, ο αρχαιολογικός χώρος της Μεσσήνης παρουσιάζεται με εποπτικό τρόπο από τον ανασκαφέα και αναστηλωτή Πέτρο Θέμελη, ενσωματώνοντας τα τελευταία πορίσματα της αρχαιολογικής έρευνας. Ο επισκέπτης του ειδυλλιακού χώρου της αρχαίας Μεσσήνης έχει τη δυνατότητα να γνωρίσει την ιστορία της αρχαίας πόλης και να περιηγηθεί στα μοναδικά μνημεία της, που ερευνώνται και αναστηλώνονται υποδειγματικά.

Σχεδιαστικές αποκαταστάσεις και κατόψεις με υπομνηματισμό κτισμάτων και μνημείων, που συνοδεύουν το πλούσιο φωτογραφικό υλικό, βοηθούν αποτελεσματικά τον επισκέπτη να γνωρίσει την ιστορία της πόλης και να περιηγηθεί στις μνημειακές οχυρώσεις, στο Θέατρο, στην Αγορά και στα ιερά της, στο εντυπωσιακό Στάδιο, στο Γυμνάσιο και στην Παλαίστρα, αλλά και στην περιοχή των ταφικών μνημείων. Παράλληλα, μέσα από την ιστορία των ερευνών που διεξήχθησαν, αλλά και την ανάδειξη και την κοινωνικοποίηση του μνημειακού συνόλου, προβάλλει η σημασία της αμφίδρομης σχέσης κοινού και μνημείων.

Οι ανασκαφές στον χώρο, που διενεργεί ο συγγραφέας από το 1986 έχουν σχεδόν ολοκληρωθεί και «έχουν φέρει στο φως όλα τα δημόσια και ιερά οικοδομήματα της πόλη που είδε και περιέγραψε ο Παυσανίας». Απομένει «μόνο ένα μικρό κομμάτι της Αγοράς μένει και το Ιερό της Ίσιδος που το έχουμε αρχίσει. Ό,τι είδε ο Παυσανίας, το έχουμε φέρει κι εμείς στο φως», είπε χαρακτηριστικά ο συγγραφέας.

Η αρχαία Μεσσήνη, ως ένα αρχαιολογικό και οικολογικό πάρκο σε λειτουργία, έχει αποκτήσει τη δική της δυναμική και πληρότητα, χάρη στις δυνατότητες που προσφέρουν τα μεγαλειώδη αρχαιολογικά κατάλοιπα μιας ολόκληρης αρχαίας πόλης (ευανάγνωστης και παιδευτικής), οι ήπια δομημένοι σύγχρονοι οικισμοί που την περιβάλλουν, καθώς και η μακροχρόνια επένδυση σε χρόνο και κόπο όλων όσων συμμετείχαν στην έρευνα και στην προβολή του χώρου από το 1986 ως σήμερα. Μαζί με άλλα σημαντικά κατάλοιπα της μακραίωνης ιστορίας της Μεσσηνίας, μέσα σε ένα αλώβητο φυσικό περιβάλλον, την πατρίδα του ευλογημένου ελαιόδεντρου, η αναγεννημένη αρχαία Μεσσήνη συμβάλλει αποφασιστικά στην ανάδειξη της περιοχής σε δημοφιλή τουριστικό προορισμό παγκοσμίως. Το ανασκαφικό έργο του συγγραφέα συναγωνίζεται το αναστηλωτικό, καθώς τα ερείπια στα χρόνια που πέρασαν αλλά και σε αυτά που θα έρθουν η αρχαία πόλη αναδύεται» κυριολεκτικώς μέσα από τα ερείπιά της: «Ένα απέραντο λατομείο διάσπαρτων λίθινων ειδωλίων μετατράπηκε σταδιακά σε θέατρο, λιθοσωροί από αρχιτεκτονικά μέλη μεταμορφώθηκαν προοδευτικά στο ναόσχημο Μαυσωλείο των Σαιθιδών και στο Στάδιο, ένας δεύτερος σωρός από πέτρες δημιούργησε το ταφικό μνημείο Κ3 με την αμφίκοιλη κωνική στέγη, διαλυμένοι πύργοι των οχυρώσεων ανασυγκροτήθηκαν», σημειώνει ο συγγραφέας στο κεφ. «Η ΕΡΕΥΝΑ».

Στα κεφ. «ΤΟ ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ» και «ΟΙ ΟΧΥΡΩΣΕΙΣ», ο αναγνώστης γνωρίζει ότι όλα τα οικοδομήματα της Μεσσήνης έχουν τον ίδιον προσανατολισμό, καθώς η πόλη έχει σχεδιαστεί σύμφωνα με το ιπποδάμειο πολεοδομικό σύστημα, που «στηρίζεται στις αρχές της ισονομίας, της ισοπολιτείας και της ισομοιρίας, στις αρετές δηλαδή του δημοκρατικού πολιτεύματος», αλλά και για τις εντυπωσιακές οχυρώσεις που διατρέχουν το όρος Ιθώμη, στους πρόποδες του οποίου ιδρύθηκε η νέα πρωτεύουσα της αυτόνομης Μεσσηνίας το 369 π.Χ. από τον Θηβαίο στρατηγό Επαμεινώνδα και τους Αργείους συμμάχους του. Φωτογραφίες και σχεδιαστικές αποκαταστάσεις παρέχουν στον επισκέπτη όλες τις πληροφορίες που χρειάζεται για να καταλάβει γιατί ο Στράβων συνέκρινε τη Μεσσηνία, από άποψη στρατηγικής σημασίας, με την Κόρινθο.

Ο οδηγός ενημερώνει τον αναγνώστη και επισκέπτη του χώρου για το Θέατρο της Μεσσήνης, ένα από τα μεγάλα θέατρα της κλασικής και ελληνιστικής αρχαιότητας, που λειτουργούσε ως χώρος όχι μόνο παραστάσεων και θεαμάτων, αλλά και συγκεντρώσεων πολιτικού χαρακτήρα. Αμέσως δυτικά του θεάτρου ο αναγνώστης ενημερώνεται για την «εν οίκω εκκλησία», στη συνοικία του Θεάτρου, όπου γίνονταν οι συγκεντρώσεις των πρώτων χριστιανών της κοινότητας. Ακολουθεί η περιγραφή της Κρήνης Αρσινόης, το εντυπωσιακό κρηναίο οικοδόμημα που δέχεται νερό από την πηγή Κλεψύδρα, η οποία βρίσκεται ψηλά στο χωριό Μαυρομάτι, καθώς και το Ιερό της Ίσιδας και του Σάραπη, δίπλα στο Θέατρο. Από το ιερό αυτό, η σύγχρονη έρευνα έφερε στο φως μεγάλη υπόγεια στοά, που μετά την εγκατάλειψή της στα τέλη του 4ου αι. μ. Χ. χρησιμοποιήθηκε ως χώρος απόρριψης υλικών, μεταξύ των οποίων και πολυάριθμων θραυσμάτων μαρμάρινων γλυπτών. Από τα τελευταία, ξεχωρίζουν το καθιστό άγαλμα της Ίσιδας που θηλάζει τον Ώρο και το χέρι του Περσέα με το κομμένο κεφάλι της Μέδουσας.

Η τρίκλιτη Βασιλική στα νοτιοανατολικά του Θεάτρου, η βόρεια Στοά και τα ιερά της Αγοράς, το ενεπίγραφο βάθρο των ιππέων, το Θησαυροφυλάκιο, το Κρεοπωλείο, το φρέαρ με τα νήπια, το Ασκληπιείο (ο επιφανέστερος χώρος της Μεσσήνης και κέντρο της δημόσιας ζωής της πόλης, που λειτουργούσε ως πολιτική αγορά παράλληλα με την παρακείμενη εμπορική αγορά), το Ανατολικό Πρόπυλο, το Εκκλησιαστήριο, το Βουλευτήριο, το Αρτεμίσιο Κ, το Στάδιο και το Γυμνάσιο, είναι μερικά από τα οικοδομήματα της αρχαίας πόλης τα οποία ο αναγνώστης μπορεί να ανακαλύψει, με τη βοήθεια του νέου βιβλίου του συγγραφέα.

Το βιβλίο του Π. Θέμελη αναδεικνύει με μοναδικό τρόπο το λαμπρό παρελθόν και το μεγαλείο της αρχαίας Μεσσήνης και αποτελεί πολύτιμο εγχειρίδιο για τον επισκέπτη του χώρου.

* Ο Πέτρος Θέμελης είναι Διευθυντής Ανασκαφών Αρχαίας Μεσσήνης και τ. Καθηγητής Κλασικής Αρχαιολογίας.